TARIMSAL SULAMADA GES SORUNLARI

Fırat Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Enerji Sistemleri Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hikmet ESEN gazetemize tarımda kullanılan seyyar güneş enerjisi santral (GES)’leri, banka kredilerindeki GES raporunu ve memurların tarım hibelerinden faydalanamaması ile ilgili açıklamalarda bulundu. Prof. Dr. Esen, Tarım ve Orman Bakanlığı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü 2022 yılında tarım arazilerinin korunması kullanılması ve planlanmasına dair uygulama talimatı değişikliği konulu yazı ile güneş enerjisi destekli tarımsal sulama metodolojisinde çok ilginç bir uygulamaya başlanıldı dedi. Konunun detaylarını şu şekilde aktaran ESEN; tarımsal amaçlı yapının müştemilatı olarak yapılmak istenen güneş enerjisinden elektrik üretilmesini sağlayan GES tesis taleplerinde aşağıdaki kriterlere göre değerlendirme yapılacaktır dedi. Eğer arazi sınıfı kuru marjinal tarım arazisi ise yani mevzuata göre kuru marjinal tarım arazisi toprak kalınlığının 50 cm'nin altında olduğu ve arazi eğiminin yıllık ortalama yağışın 640 mm'nin altında olduğu yerlerde %8'den, 640 mm veya üzerinde olduğu yerlerde ise %12'den fazla olduğu arazilerdir. İşte bu arazi durumlarında; Birinci maddede, tarımsal sulama için;  kuyunun/kuyuların sulama amaçlı ve DSİ'den izinli olması, sulama kapasitesine göre ihtiyaç duyulan enerji için yapılacak olan GES'in kuyunun yanında mümkün olduğunca tarımsal üretime engel olunmadan kurulması şartıyla, kuyunun sulayacağı arazinin en fazla % 1,5'i kadar zemine yapılmasına izin verilebilir denilmiştir. İkinci maddede ise diğer tarımsal amaçlı yapılarda talep edilmesi durumunda, tesisin ihtiyacı kadar enerjinin üretilebileceği GES'in tesisin öncelikle çatısına, yetmemesi durumunda proje alanının en fazla %1,5'i kadar zemine yapılmasına izin verilebilir denilmiştir. Haber konularımızdan biri olan seyyar GES’lerin mevzuatta yer aldığı maddelerde ise şöyle denilmiştir; Arazi sınıfının mutlak, özel ürün, dikili veya sulu tarım arazisi olması durumunda ise mevzuatın birinci maddesinde; tarımsal sulama için; talep sahibine ait toplam 20 hektar ve üzerinde tarım arazisi bulunması, kuyunun/kuyuların sulama amaçlı ve DSİ'den izinli olması,  sulama kapasitesine göre ihtiyaç duyulan enerji için yapılacak olan GES'in kuyunun yanında mümkün olduğunca tarımsal üretime engel olunmadan kurulması şartıyla,  kuyunun sulama kapasitesine göre ihtiyaç duyulan enerji için, kuyunun sulayacağı arazinin en fazla % 1,5'i kadar zemine yapılmasına izin verilebilir. Talep sahibine ait toplam 20 hektardan az tarım arazisi bulunması durumunda, tarımsal amaçlı sulamalarda modern basınçlı bireysel sulama sistemlerinin üreticiler tarafından kullanımının yaygınlaştırılarak daha kaliteli ve pazar isteklerine uygun bitkisel üretimin yapılmasını sağlamak ve üreticilerin kırsal alanda gelir düzeyini yükseltmek amacıyla geliştirilen,  sabit olmadan kurulabilen, istenildiği zaman katlanıp taşınabilen "sulama amaçlı seyyar GES'ler"  için arazinin bitkisel üretim fonksiyonunu kazı/dolgu yapılarak veya beton atılarak kısmen veya tamamen ortadan kaldırmadan kurulması şartıyla, 5403 sayılı Kanun kapsamında izin alınmasına gerek bulunmamaktadır. İkinci maddede ise diğer tarımsal amaçlı yapılarda talep edilmesi durumunda,  tesisin ihtiyacı kadar enerjinin üretilebileceği GES'in tesisin çatısına yapılmasına izin verilebilir denilmiştir. Tarımsal amaçlı yapının müştemilatı olarak yapılmak istenen güneş enerjisinden elektrik üretilmesini sağlayan tesisler kurulduktan sonra,  Kanunun 19'uncu maddesi kapsamında denetlenmeli, verilen izne aykırı kullanım tespit edilmesi durumunda Kanunun 21'inci maddesi kapsamında işlem yapılmalıdır şeklinde açıklama yapılmıştır. Talep sahipleri güneş enerjisinden elektrik üreterek gelir elde etmek maksadıyla tarımsal üretimden vazgeçilmeyeceğine dair noter taahhütnamesi de vermek zorundadır. Arazi etüt raporlarında birbirleri ile çelişkili ifadeler yer almayacak ve yapılan faaliyetin tarımsal kullanım bütünlüğünü bozup bozmayacağı belirtilecektir. Tarımsal kullanım bütünlüğünün bozulması durumunda, talep reddedilecek ve kurul gündemine alınmayacaktır. Planlı alana, karayoluna, köy/mahalle ulaşım yollarına  (kadastral yol hariç), tarım dışı alana ve orman alanlarına sınırdaş olan arazilerde tarımsal arazi kullanım bütünlüğü bulunmamaktadır. Ancak, çevresinde bulunan tarım arazilerinin tamamının bitkisel üretime uygun olması halinde mevcutta bitkisel üretim yapılmasa dahi tarımsal bütünlük bulunduğu kabul edilir. Prof. Dr. Hikmet ESEN, 20 hektarın altında tarım arazisi bulunan ve bu araziyi fotovoltaik panelli sulama sistemleri ile sulamak isteyen çiftçilere getirilen seyyar GES zorunluluğunun hem sistemi kuranlara hem de çiftçilere ek bütçeler ve zorluklar çıkardığı ve seyyar olmasından dolayı sürekli panellerin zarar görmesinin de kaçınılmaz olduğunu belirtti. Su pompalarının çektiği elektrik gücüne karşılık gelen elektrik fiyatlarının her geçen gün arttığı ve GES destekli tarım uygulamalarının ülkemizde yönetmelik kolaylığı sağlanarak yaygınlaşması gerektiğini de belirtti. Bir başka konu, Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS)’ne kayıtlı olan çiftçilere sulama sistemlerinin enerji maliyetlerini düşürmek için yüzde 50 GES hibesinin hükümet tarafından verildiğini ancak bu uygulamada da yanlış olanın bu hibeden devlet memurlarının faydalanamaz olmasıdır. Böyle bir uygulamanın kabul edilemez ve mantıklı bir tarafının olmadığını belirten Prof.Dr. Hikmet ESEN, devlet memurunun hibe almamasının çok yanlış olduğunu, esasında kentlerden köylere, tarım arazilerine dönüşün desteklenmesi gerektiğini ve tüm hibelerde vatandaşların eşit şekilde faydalanmasının en doğru karar olacağını ve bir an önce bu yanlıştan dönülmesi gerektiğini vurguladı. Memurların daha bilinçli tarım yapabileceğini ve eşit vergi sistemine tabi olan herkesin eşit destek görmesi gerektiğini, son 1 yıldır yaşanan ekonomik krizde en çok sabit gelirli vatandaşların zarar gördüğünü ve hibelerde de hakları olduğunu belirtti. Diğer bir önemli bir yanlış uygulama ise; sulama GES’leri için bankaların istediği bilirkişi heyeti ile rapor oluşturulmasının hem heyetin fotovoltaik panel konusu ile ilgili herhangi bir uzmanlığı olmayan Ziraat Mühendislerinin kurulda olması ve rapor vermesi hem de sıfır montajlı bir GES için rapor zorunluluğun olmasıdır. Sonuç olarak, tarım arazilerinde daha çok 20 hektar altında çiftçilik faaliyetlerini yürüttüğümüz ülkemizde seyyar GES uygulamasının, banka kredi mevzuatları için gerekli GES raporu olayının işleyişinin ve kurgusunun yanlış olduğunu ve memurların da tüm tarım hibelerinden faydalanılması gerektiğini ifade eden ESEN, ayrıca tebliğlerin sürekli değişmesinin de güneş enerjisine olan talepte kırılganlıklara sebep olduğunu söyledi.